Na początek trochę historii. 23 kwietnia to symboliczna data dla światowej literatury. Tego dnia w 1616 roku zmarło dwóch wybitnych pisarzy: William Sheakespeare (autor m.in. "Romea i Julii", "Hamleta" i "Króla Leara") oraz Miguel de Cervantes (autor słynnego "Don Kichota z La Manczy"). To również data śmierci peruwiańskiego historyka Inci Garcilaso de la Vegi.
W 1995 roku UNESCO zdecydowało więc, że właśnie 23 kwietnia będziemy świętowali Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich.
Kto, jak często i po jakie książki sięgał w Polsce w ostatnich latach? Sprawdźmy.
We wstępnym raporcie z 22 kwietnia Biblioteka Narodowa ogłosiła, że czytelnictwo w Polsce wróciło do poziomu sprzed pandemii - czyli trwałego stabilnego powstrzymania trendu spadkowego czytelnictwa.
"Odnotowany w 2020 roku niewielki wzrost czytelnictwa nie stał się początkiem trendu wzrostowego. Ograniczenia pandemiczne, w tym edukacja szkolna dzieci w domu i praca zdalna, przyniosły w pierwszym roku pandemii nieco większe zainteresowanie czytaniem, a w drugim - zauważalne zmęczenie" - głosi raport.
A jak było z czytaniem książek? W marcu 2022 roku 38 proc. Polaków biorących udział w badaniu zadeklarowało, że w ciągu ostatniego roku przeczytało co najmniej jedną książkę. W 2020 roku taką odpowiedź wskazało 42 proc.
Książki najczęściej kupujemy sobie sami (39 proc.), pożyczamy od znajomych i rodziny (32 proc.) albo dostajemy w prezencie (31 proc.).
Plebiscyt "Książka Roku 2021 lubimyczytac.pl i Allegro" wyłonił konkretne tytuły z 15 gatunków, które cieszyły się największą popularnością w 2021 roku. Głosy na 145 propozycji oddało prawie 156 tys. internautów.
- Czytanie w czasach pandemii stało się alternatywą do surfowania po internecie, odskocznią od codziennych problemów oraz sposobem na znalezienie przeciwwagi dla niepokoju. Jeszcze popularniejsze stały się kryminały, literatura piękna oraz literatura faktu. Przestrzegając dystansu społecznego - bez wychodzenia z domu i bez pakowania walizki - czytelnicy nominowanych książek mogli się wybrać w podróż do robotniczego Glasgow lat. 80, do tokijskiego metra, w którym rozpylony został trujący sarin, czy do współczesnego Nowego Jorku, w którym żyją greccy bogowie. Albo do szalonego świata Viriona, do magicznej Atlanty czy do biblioteki gdzieś poza granicami wszechświata, wypełnionej niezliczoną liczbą książek, z których każda jest historią alternatywnej rzeczywistości - komentuje nominowane książki Izabela Sadowska, prezeska lubimyczytać.pl.
W kategorii "Literatura piękna" zwyciężyła książka "Święto Ognia" Jakuba Małeckiego. Najlepszą powieścią historyczną okazał się tytuł "Gdzie poniesie wiatr" Kristiny Hannah, a najchętniej czytaną książką z kategorii "kryminał, sensacja, thriller" została "Zaraza" Przemysława Piotrowskiego.
Jeśli chodzi o literaturę obyczajową i romanse, to czytelnicy z przyjemnością sięgali po "Zaginioną siostrę" Lucindy Riley, a spośród literatury faktu i publicystyki do gustu przypadła im książka Beaty Sabały-Zielińsiej pt. "TOPR 2. Nie każdy wróci". Z kolei w kategorii "Autobiografia, biografia, wspomnienia" najwięcej głosów zdobyła "Ostatnia więźniarka Auschwitz" Niny Majewskiej-Brown.
Za najlepszą książkę fantasy w 2021 roku czytelnicy uznali "Bibliotekę o północy" Matta Haiga, a science fiction - "Battle royale" Koushuna Takami. Wśród horrorów największą popularnością cieszyła się książka "Później" Stephena Kinga.
Najwięcej głosów w kategorii "debiut" otrzymała książka Barbary Wysoczańskiej "Narzeczona nazisty". Bestsellerem roku została z kolei "Czuła przewodniczka. Kobieca droga do siebie" autorstwa Natalii de Barbaro.
Po co sięgali młodsi czytelnicy? W kategorii "Literatura młodzieżowa" podium przypadło tytułowi "Almond" Sohna Won-Pyunga, a w "Fantastyce młodzieżowej" książce "Niewidzialne życie Addie Larue" autorstwa Victorii Schwab. Z kolei "PAX. Droga do domu" Sary Penny Packer okazała się najlepszą książką z literatury dziecięcej. Jeśli chodzi o komiksy, to czytelnicy postawili na tom 1 "Heartstopper" Alice Oseman.
Jak już wspomniałam, najczęściej książki kupujemy. Po które tytuły sięgaliśmy w 2021 roku?
- W ubiegłym roku na topie były: reportaż, romans, erotyka oraz fantastyka. Bestsellery z literatury faktu i reportażu z roku 2021 to, m.in. "Nadchodzi III wojna światowa" Jacka Bartosiaka i Piotra Zychowicza oraz "TOPR. Żeby inni mogli przeżyć" Beaty Sabały-Zielińskiej. Popularnym romansem okazała się natomiast książka Casey McQuiston zatytułowana "Red, White & Royal Blue" - mówi Agata Kaczanowska z księgarni TaniaKsiązka.pl
Dodaje, że od kilku lat nie słabnie popularność kryminałów, o czym świadczy wysoka ilość zamówień książki "Mów mi Win" Harlana Cobena, czy pozycji od Stephena Kinga pt. “Billy Summers".
- Zainteresowaniem cieszyły się także książki pisane przez kobiety dla kobiet. Czytelniczki sięgały w ubiegłym roku po "Prawdziwą historię Królowej Życia" Dagmary Kaźmierskiej oraz po książkę Natalii de Barbaro pt. "Czuła Przewodniczka. Kobieca droga do siebie".
Kaczanowska podkreśla, że w 2021 roku na rynku pojawiły się zaskakujące debiuty oraz kontynuacje znanych i lubianych serii. - Przykładem jest tu 14. tom kultowego już cyklu o Joannie Chyłce autorstwa Remigiusza Mroza. Wśród dzieci i rodziców popularnym wyborem książkowym był “Gwiazdkowy Prosiaczek" J. K. Rowling, znanej autorki serii o Harry’m Potterze. Natomiast fani fantastyki sięgali po “Kroniki Diuny" Franka Herberta oraz “Wiedźmina" Andrzeja Sapkowskiego. Można więc wnioskować, że nowości filmowe i serialowe, których fabuła opiera się na książkach, mają duży wpływ na zakupy czytelników - wyjaśnia.
- Jeśli chodzi o formę książek, nadal zdecydowana większość czytelników sięga po egzemplarze papierowe. Zauważalny jest jednak wzrost popularności e-booków i audiobooków. Według sondażu CBOS już 7 proc. badanych woli e-booki, przy czym po książki papierowe sięga zdecydowana większość, czyli 65 proc. respondentów. Niektórzy miłośnicy literatury wybierają e-wydania, ponieważ otrzymują do nich natychmiastowy dostęp, bez konieczności wychodzenia z domu. Audiobooki natomiast słuchane są, np. w podróży. Taka forma odbioru treści jest popularna szczególnie wśród młodych klientów.
Spory wpływ na sprzedaż książek miała pandemia i obowiązkowa izolacja, a co za tym idzie - więcej wolnego czasu. W 2021 roku księgarnia TaniaKsiazka.pl zanotowała wzrost i sprzedała niemal osiem milionów papierowych książek i 46 tys. audiobooków.
Wydarzeniem, które w tym roku wpłynęło na zakupy w księgarniach, jest wojna w Ukrainie. Wzrosła sprzedaż książek dla dzieci, kolorowanek czy bajek, które umożliwiają Ukraińcom naukę języka polskiego. Dorośli sięgają z kolei po słowniki. - Kolejną kategorią produktów, których wzrost zainteresowania zaobserwowaliśmy, są książki biograficzne wschodnich przywódców. Jedna z nich, motywowana wysokim wynikiem sprzedaży, znalazła się w naszej TOP-ce, czyli bestsellerach księgarni internetowej TaniaKsiazka.pl - podaje Kaczanowska.
Statystki czytelnictwa w Polsce niewątpliwie poprawiają ci, którzy na czytanie są "skazani".
Choć dokładnych danych za 2021 rok, jeśli chodzi o czytelnictwo, w więzieniach jeszcze nie ma, to wiadomo już, że są one zbliżone to tych z poprzedniego roku. - Wszystkie biblioteki więzienne zanotowały wzrost czytelnictwa o 32 proc., czyli z naszych wyliczeń wynika, że 83 proc. skazanych to stali czytelnicy. Wzrosła też liczba wypożyczeń. W dużych jednostkach było to, np. 830 książek miesięcznie - mówi Maria Majewska z Fundacji Zmiana, która prowadzi projekt "Książka w pudle".
Majewska zaznacza, że ograniczenia covidowe, np. wstrzymanie widzeń w więzieniach, spowodowały nowe nawyki i przekształciły wiele osób w stałych czytelników.
Po jakie książki najczęściej sięgają osadzeni? - Więźniowie czytają te same książki, co ci, którzy są na wolności - kryminały (częściej klasyka, niż np. Bonda), reportaże, książki dokumentujące historię (nie tylko współczesną, często też sięgają po starożytność), poradniki - od książek kucharskich przez te dotyczące meblowania domu, naprawy samochodów, aż po poradniki jak być lepszym człowiekiem - ojcem, synem, przyjacielem czy jak radzić sobie ze stresem - wymienia Majewska.
Jeśli mówić o jakiś problemach z czytelnictwem w więzieniu, to dotyczą one niszczenia książek, czy ich "wędrówek" z zakładu do zakładu razem z więźniem. - Poza tym szwankuje przekazywanie darowizn. Ludzie czy instytucje pozbywają się księgozbiorów i wykorzystują do tego więzienia - wysyłają książki, a one wcale mogą tam nie być potrzebne albo przydałyby się w innym miejscu - dodaje Majewska.
Choć nam umiejętność czytania wydaje się być czymś naturalnym, to nie dla wszystkich jest ona tak oczywista. Według danych UNESCO na całym świecie 773 mln nastolatków i dorosłych nie może sięgnąć po książkę, bo w ogóle nie potrafi czytać i pisać. Kolejne 250 mln dzieci nie uczy się tych umiejętności.